Ա. Սուտը բոլոր չարիքների
աղբյուր կոչելն անպատեհ չէ, որովհետև վերացնում է ճշմարտությունը, որ բոլոր
բարիքների աղբյուրն է: Եվ թեպետ սուտն էություն չունի, որովհետև
ճշմարտության բացակայություն է, բայց մարդուն, որ բնականապես էություն
ունի, բարոյապես անէության է փոխարկում, քանզի ամեն ոք ստախոսին ոչինչ է
համարում:
Ով մտքում ունեցածից տարբեր բան է խոսում, խաբեբա, դավաճան ու կեղծավոր
է, որովհետև սուտն իբրև ճշմարիտ է կեղծում, որպեսզի խաբի ու դավաճանի:
Ուստի կորցնում է իր հարգն ու պատիվը և անարգ ու արհամարհելի դառնում
բոլորի աչքին:
Բ. Մարդկությանը դեմ է սուտ խոսելը, որովհետև սուտը հակառակվում է
խոսողի մտքի ճանաչողությանը: Ով ճիշտը գիտի և ստով աղավաղում է, կեղծում է
իր ըմբռնումը և իրեն խաբում, ուստի ինքն իր հետ մաքառում է և կռվում ընդդեմ
ճշմարիտ մտքի: Եվ իրոք, չկա ավելի չար բան, քան սա, բայց և չկա մարդկանց
մեջ ավելի տարածված բան, քան սա:
Գ. Թեպետ ստախոսներն ամեն ինչում արժանի են անարգանքի, բայց երբ
դատավորները, գիտունները, հարուստներն ու իշխաններն են ստում, նրանց
անարգանքն այնքան է մեծանում, որ դառնում են մի այլանդակ ու զարհուրելի
հրեշ և աշխարհի մեջ՝ վտանգի տագնապ, նման արեգակի խավարով պատվելուն:
Քանզի երբ հասարակությունը տառապում է ստախոս խարդավանողներից, դիմում է
դատավորներին, գիտուններին, իշխաններին ու հարուստներին՝ ճշմարիտ
արդարությունը նրանց մեջ գտնելու. իսկ եթե նրանք ստի սպասավոր լինեն,
զրկյալներն արդյոք ո՞ւմ պիտի բողոքեն՝ իրավունք ու դատաստան պահանջելու:
Ուստի բարեմիտ իմաստունները խիստ իրավացիորեն ատելի համարեցին ստախոս
մեծատունին: Որովհետև աղքատը գուցե ակամա, և տգետն անգիտությունից է
մտածում ստել, իսկ հարուստն ու գիտունն ինչի՞ց են ստիպվում ձեռնարկելու
մարդկային ցեղին անախորժ բաներին:
Ուստի ամենքը պարտավոր են հեռու մնալ ստից, մանավանդ իշխանները,
դատավորներն ու գիտունները, որպեսզի նրանց հարգն ու պատիվը նախատինքի ու
խայտառակության չենթարկվի:
Դ. Ով չի կամենում ստի մեջ ընկնել, թող սակավախոս լինի, որովհետև
ճշմարտությունը մեկն է, իսկ սուտը՝ բազում: Ուստի շատախոս մարդը չի կարող
ստից զերծ մնալ:
Ե. Կա մարդ, որ իմաստություն ու պարծանք է համարում բազմության առաջ
ստերով ճոռոմաբանելը, բայց չգիտի, որ դրանով առավել պարսավվում է, քան
գովվում խոհեմագոյն ու իմաստուն անձանցից: Ուստի ավելի լավ է
ճշմարտությունը ներկայացնել սակավ ու պարզ խոսքերով, քան ունայնաբանությամբ
շատախոսել և ստախոս երևալով՝ պարսավվել:
Զ. Պարզամիտներին առևտրի մեջ կեղծուպատիր ստով խաբելն առավել չար է,
քան հայտնի ավազակությունը: Որովհետև ամեն ոք զգուշանում է ավազակներից,
իսկ ստախոսը, չարությունը թաքցնելով ճշմարտության կերպարանքի տակ,
անկասկածելի է երևում և ավազակից էլ ավելի է կողոպտում ու մերկացնում ձեռքն
ընկած մարդուն:
Մանավանդ քանի որ գողերի ու ավազակների պատիժն ամենքին հայտնի է,
շատերը հետ կանգնեցին այսպիսի չարիք գործելուց, բայց քանի որ ստախոսը,
պատիր խոսքերով իրեն արդարացնելով, շատ անգամ ժամանակին անպատիժ է մնում,
ուստի և բազմաթիվ մարդիկ նույնը շատ են գործում և համարձակ հանդգնում ստել:
Բայց ամեն ստախոս, ըստ աստվածային արդար իրավունքի, վերջում կրում է իր
պատճառած վնասի պատիժը, թեպետ դա ամենքին բացահայտ չի երևում, ինչի
պատճառով շատերը չեն զգում, թե պատժի պատճառը սուտն է:
Ուրեմն՝ այդպիսիները թող լավ իմանան, որ չկա չարիք, որ իր հետ չունենա
վրեժխնդրության ու պատժի կշիռը թե՛ մարդկանցից և թե՛ Աստծուց: Որովհետև
պատիժը հանցանքի ծանրությունն է, և ինչպես որ չկա մարմին առանց ծանրության,
այդպես էլ չկա որևէ չարիք, որ անպատիժ մնա:
Է. Ծնողներն իրենց զավակներին, և ուսուցիչներն իրենց աշակերտներին
պարտավոր են մանկությունից հաստատել ճշմարտության մեջ և նրանց ատելի ցույց
տալ սուտը: Որովհետև ով մանկական մատաղ հասակում սովորում է ստել, անկասկած
մեծ տարիքում ծայրագույն ստախոս ու ծայրագույն չար է դառնում: Որովհետև
արմատացած սովորությունը դառնում է երկրորդ բնություն, և հասակի աճելու հետ
աճում են նաև ունակությունները՝ թե՛ բարի և թե՛ չար: Ուրեմն՝ ինչով որ
զարգանում է մատաղ մանուկը, նրանով էլ զբաղվում է մեծանալիս:
Ը. Մարդ կա, որ ստում է ոչ թե որ ունեցվածք ձեռք բերի, այլ
ունկնդիրներից պատիվ ու համբավ որսա: Սա լուսատու որդ է, որ գիշերն ուր որ
սողում է, իր թողած հետքերն արծաթի հեղանյութի պես փայլեցնում է:
Արդ, մարդկանցից ո՞վ է այնքան կարճամիտ, որ այդ փայլուն գիծը հեղուկ
արծաթ կարծի: Ուրեմն դու, ո՛վ ստախոս ու սնապարծ, մի՛ կարծիր, թե մարդիկ քո
սուտը չեն հասկանում, շատ լավ գիտեն տարբերել ուղղախոսին ստախոսից:
Այս պատճառով էլ պատվի ու համբավի փոխարեն, որ կամենում էիր, ստանում
ես անարգանք ու անպատվություն, որ չես կամենում, գուցե եթե ինչ-որ պատիվ
ունես, դա ևս կորցնում ես:
Ուրեմն՝ ով ճշմարիտ պատիվ ու բարի համբավ է ցանկանում, թող ամեն ինչում
ուղղախոս լինի: Քանզի ճշմարտախոսների համար արդեն իսկ ճշմարտությունը
փառք, պատիվ ու անկողոպտելի զարդ է:
Թ. Սնապարծը միշտ և ամեն ինչում խաբվում է, բայց առավել այնժամ, երբ
լսողները նրան հաճոյանալու համար լռում են ու չեն հակառակում նրա
զրախոսություններին, երբ բազմության առաջ մեծ-մեծ բարբառում է իր մասին:
Սակայն նրանց լռությունը ստախոսին է՛լ ավելի է առիթ տալիս անվեհեր
արշավելու սուտ ու անսահման պարծենկոտության ասպարեզը, մինչև որ գլորվում է
խայտառակության վիհը, որովհետև նրա շատախոսության մեջ հայտնի են դառնում
նրա ստերը: Քանզի ով սկզբում խիստ խրոխտ է ճամարտակում, մեջտեղում
թուլանում է և վերջում իսպառ նվաղում:
Ուստի պետք է միշտ ճշմարտախոս լինել, առավել ևս բազմության առաջ, և
խոսքն էլ պիտի լինի կարճ ու հակիրճ, որպեսզի լսողները չձանձրանան:
Ժ. Սուտն առավել թագավորում է տգետների ու մոլիների մեջ: Տգետը ստում
է, որպեսզի իր տգիտության տգեղությունը ծածկի և որպեսզի դրանով իմաստունի
համբավ ձեռք բերի, իսկ սա նշանակում է հողը տիղմով գեղերեսել, և մոլին
ստում ու ճոխաբանում է, որպեսզի բարի մեկը թվա: Բայց նրանք պետք է
հասկանային իմաստուն այն առածը, թե՝ «Պերճախոսներն առաքինությունից զուրկ
են»:
Ահա սրանք և սրանց նմանները, կամենալով իրենց տգեղությունները ծածկել
ստով, իրենց է՛լ ավելի գարշելի են դարձնում: Ուստի ամեն ինչում ամեն կերպ
պետք է խուսափել ստից:
ԺԱ. Ով խոսելիս մի անգամ ստում է, ստիպված է լինում միշտ ստելու, որով
իսպառ օտարանում է ճշմարտությունից և դառնում ստի շտեմարան: Քանզի նախորդ
սուտը ծածկելու համար ջանում է այլ սուտ հորինել, որպեսզի չխայտառակվի,
երկրորդը քողարկելիս սուտը երրորդում է, դարձյալ աշխատում այլ ստերով
քողարկել նաև դա և շարունակ մի ստից մյուսին է դիմում, մինչև կատարյալ
ստախոս է դառնում: Ուրեմն՝ պետք է ջանալ հենց սկզբից երբեք չստել:
ԺԲ. Ստախոսը հետին անարգության մեջ է ընկնում, երբ ստում է այն մասին,
ինչի իսկությունն ունկնդիրն ուրիշ տեղից լսել է, սակայն բնավ չզգացնելով՝
սպասում է ուրիշ բաներ էլ լսելու նրանից, որպեսզի լավ հասու լինի նրա ստին:
Ուստի պարզամիտ ձևանալով՝ սկսում է խոսակցության մի այլ առարկա առաջարկել,
որպեսզի որսա նրա սրտի ամբողջ տարազը:
Իսկ հիմարացած ստախոսը մտքում խնդում է, թե խաբեց, ուստի ջանում է ստի վրա սուտ ավելացնել՝ իր խոսքը հավաստի դարձնելու համար:
Զարմանալի՜ են թշվառ ստախոսի խայտառակությունն ու նրբամիտ ունկնդրի
քողարկված հնարները: Մեկն անգիտությամբ գողանալ տվեց գողունին և կարծում է,
թե դեռ իր մոտ է, իսկ մյուսը նրա գաղտնիքը գողացավ, բայց հայտնի չէ, որ
գող է:
Այստեղ պիտի տեսնել այս երկուսի՝ միմյանց վրա նետվող զարմանալի
հայացքներն ու կեղծուպատիր խնդամտությունները: Մեկը հաղթվելով ջախջախվեց,
բայց չզգաց իր անկումն ու պարտությունը, իսկ մյուսը հաղթեց ու հաղթանակն
առավ, բայց տակավին ցույց է տալիս, թե հաղթված ու ճնշված է:
Սրանից ավելի ի՞նչ թշնամություն կա սեփական անձի հանդեպ, որ նյութեց
ստախոսը, որովհետև ահա նրա հանդեպ վստահությունը վերացավ, այլևս ո՞վ
կհավատա նրա խոսքերին: Ուստի լավ ասաց նա, ով ասաց. «Ստախոսը միայն այն է
շահում, որ երբ ճշմարիտն է ասում, ոչ ոք նրան չի հավատում»:
ԺԳ. Մարդու համար լավ է, որ հենց սկզբում խոստովանությամբ ներկայացնի
իր կարիքը նրան, ումից կամենում է ինչ-որ բան վերցնել, քան իր կարիքը
քողարկի ու ստի, իսկ հետո ամաչեցվի ու նախատվի: Արդարև, չար է այս
սովորությունը, և անհնար է, որ չարից որևէ բարի բան առաջ գա:
Արդ, համարենք, թե ստով մեկից օգնություն գտար կամ շահեցիր ինչ-որ բան.
բայց դա շահ չէ, այլ մեծ վնաս: Որովհետև մի օր սուտը հարկավորաբար
կբացահայտվի, և դու ատելի կդառնաս և այնուհետև չես կարողանա օգնություն
գտնել մարդկանցից:
Ուրեմն՝ լավ է ճիշտը խոսել և մարդկանց քո հանդեպ կարեկցության շարժել,
քան ստելով ատելի դառնալ ամենքին: Որովհետև մարդկանց սա է հատուկ՝
ուղղախոսին օգնել, իսկ ստախոսին ձեռնունայն արձակել:
ԺԴ. Վայել չէ առևտրին սուտ խառնել: Որովհետև ստելու պատճառով արդար
շահը փոխվում է անիրավ խաբեության, և ով անիրավությամբ է ունեցվածք
հավաքում, դրանից ոչ այլ ինչ է շահում, եթե ոչ անիրավ լինելը, իսկ
անիրավությամբ ժողովված ունեցվածքը փորձության քամիով ոչնչանում է, ինչպես
կարելի է տեսնել շատերի մոտ:
Ուրեմն՝ եթե մեկն ասի, թե անհնար է առանց ստելու առևտուր անել, հույժ
սխալվում է. որովհետև դրանով կամենում է բոլորին ստի ծառա համարել և
ճշմարտությունն աշխարհից տարագրել: Սակայն առևտուրն ուղղախոսությամբ առավել
արդյունավոր ու հաջող է, քան ստով ու խաբեությամբ: Որովհետև ով մի անգամ
ճշմարտախոսի համբավ է ձեռք բերում, ամենքը ցանկանում են նրա հետ առևտուր
անել, որով առավել է շահում ու հարստանում, և նրա ունեցվածքը մնում է նրա
հետնորդներին որպես անկորուստ ժառանգություն: Սրա փորձը լավ գիտեն
արդարախոս վաճառականներն ու արհեստավորները:
Մանավանդ որ իրենք իսկ ստախոսները, վտանգի մեջ ընկնելիս, խղճմտանքից
տանջվելով, անշուշտ վկայում են. «Այն պատճառով հասանք այս հետին
չքավորությանը» և կամ՝ «Դառը տագնապը մեզ պաշարեց, որովհետև ունեցվածքը
ստով ժողովեցինք, և ահա ունեցվածքը կորավ, իսկ մենք մնացինք Աստծու ու
մարդկանց առաջ հատուցման պարտապան»:
Արդարև, եթե մեկը կամենում է հարատևել բարօրության մեջ և տեսնել
աշխատանքի հաջողություն, գնելիս ու վաճառելիս թող երբեք սուտ չխոսի, այլ
նրա խոսքը լինի՝ այոն՝ այո, և ոչը՝ ոչ՝ ըստ Տիրոջ պատվիրանի (հմմտ. Մատթ. Ե
37): Արդարև, սա դյուրավ կկատարվեր, եթե ամենքն այս մտքով հաստատված
լինեին:
ԺԵ. Երբ ստախոսը մարդկանցից անպատիժ է մնում, այնժամ առավել թող
վախենա, որովհետև պիտի պատժվի Աստծուց. սուտը ճշմարտության դեմ է, իսկ ով
դեմ է ճշմարտությանը, դեմ է Աստծուն, որովհետև Աստված ճշմարտություն է:
Ուրեմն՝ ստախոսները թող իմանան, թե սուտը որքա՛ն չար է, և զգաստանան:
«Ստախոս շուրթերը պիղծ են Տիրոջ առջև, ճշմարտության հավատարիմ բերանը հաճելի է նրան» (Առակ. ԺԲ 22):
«Մարդու մեջ չար բիծ է սուտը: Այլ բան է գողությունը, և այլ բան՝
ստությունը, սակայն երկուսից էլ կորուստ են ժառանգում» (Սիրաք Ի 26-27):
«Նա ի սկզբանե մարդասպան էր և ճշմարտության մեջ չմնաց, որովհետև նրա
մեջ ճշմարտություն չկար: Երբ որ նա սուտ խոսի, ինքն իրենից է խոսում, քանի
որ նա սուտ է և ստի հայր» (Հովհ. Ը 44):