Ա. Ուսուցիչները պարտավոր են
առաքինի լինել, որովհետև աշակերտներն առավել սովորում են այն, ինչ տեսնում
են իրենց ուսուցչի մեջ, քան այն, ինչ տեսնում են մյուս բոլոր մարդկանց մեջ:
Միայն թե տարբերությունն այն է, որ եթե ուսուցիչը կատարյալ առաքինի է,
աշակերտը թեպետև նրան նմանվում է, սակայն շատ անգամ չի հասնում նրա
կատարելության չափին: Իսկ եթե ուսուցիչը մոլի է, աշակերտը նրա հոռության
չափին ոչ միայն հասնում է, այլև շատ բանով գերազանցում ու լինում ավելի
հոռի:
Ուսուցչի վարքի միայն լավ օրինակն առավել օգուտ է աշակերտին, քան բազում դասերն առանց լավ օրինակի:
Նախատինքի է արժանի նա, ով ուրիշներին կրթել է ջանում, երբ իր հանդեպ
անփույթ է. այսպիսինի համար իրավացի է ասել. «Բժի՛շկ, բժշկի՛ր քո անձը»:
Որովհետև նա, ով գիտի ուսուցանել միայն բնական գիտություններ, բայց ոչ
բանականությանն արժանի գործեր, տերևախիտ, բայց անպտուղ ծառ է:
Բ. Անկիրթ ու տգետ մանուկը նման է անբան արարածի, որովհետև չգիտի
խոսքով ղեկավարվել, որը հատուկ է բանականներին, այլ ղեկավարվում է կրքերով,
որը բնորոշ է անբաններին: Իսկ երբ իմաստություն է սովորում, սկսում է
կրքերը նվաճել, խոսքով ղեկավարվել՝ վերածվելով բանական մարդու:
Ծնողները զավակներին որպես անբան են ծնում, իսկ ուսուցիչները՝ նրանց
բանական դարձնում: Ծնողները զավակներին միայն ապրել են տալիս, իսկ
ուսուցիչները՝ լա՛վ ապրել:
Գ. Եթե մանուկները լավ իմանային, թե ինչ է մարմնի սնունդը և ինչ՝
հոգունը, ուսուցիչներին կկոչեին լավ հայր, իսկ ծնողներին՝ միայն հայր.
որովհետև ծնողները կերակրով սնուցում են մարմինները, մինչդեռ ուսուցիչներն
իմաստությամբ ու առաքինությամբ՝ հոգիները:
Դ. Մեծ զգուշություն է պետք իշխանների որդիներին դաստիարակելիս՝ ի
նկատի ունենալով, որ նրանք պատրաստվում են հասարակության ղեկավար դառնալ:
Ե. Եթե արտերը չմշակվեն, լավ բերք չեն տա. մանուկները եթե
չդաստիարակվեն, առաքինություն չեն պտղաբերի: Մարդկանց կյանքում չկա մի բան,
որ այնպես առաջնորդի դեպի առաքինություն, ինչպես խրատական խոսքերն ու բարի
գործերի օրինակները:
Զ. Խրատի ոգին բարին կատարելն ու ուսուցանելն է: Ով խրատ է տալիս, ինքը
նույնպես պիտի գործով կատարի այն, այլապես խրատական խոսքերը ոչ մի
զորություն չեն ունենա:
Է. Ով պատրաստվում է ուրիշներին խրատող լինել, նախ ինքը թող խրատ առնի ուրիշներից:
Ը. Թեև իմաստունների խրատները խիստ են թվում, բայց հույժ օգտակար են,
ինչպես որ բժիշկների դեղերը թեպետ դառն են, բայց առողջարար են հիվանդների
համար:
Խրատական գավազան է պետք նրանց, ովքեր չեն զգաստանում խրատական խոսքով.
որովհետև ըստ առածի՝ ով խոսքն ականջով չի լսում, լսում է թիկունքով, երբ
ծեծ է ուտում:
Թ. Ով կարգված է ուրիշներին ուսուցանելու այն, ինչ չգիտեն, թող ջանա
ինքն էլ ուրիշներից սովորել այն, ինչ չգիտի: Իսկ եթե ինքը սովորելու եռանդ
չունի, պարզ է, որ ուրիշներին էլ չի ջանում ուսուցանել: Որովհետև ով իր
օգուտը չի կամենում, ուրիշների օգուտը բնավ չի կամենա: Մանավանդ որ նրան
բավական չէ գիտելիք ունենալը, պետք է և ուսուցանելու կերպն իմանալ, ապա թե
ոչ շատ կաշխատի և սակավ կշահի:
Ժ. Եթե դասատուներն իրենց գիտեցածը ժլատությամբ են ուսուցանում
աշակերտներին, ժլատներից էլ ավելի են դատվելու: Որովհետև ժլատները վախենում
են դրամն ի պետս ծախսել կամ կարոտյալներին մի բան տալ՝ իմանալով, որ
ինչքան ուրիշներին տալիս են, այդքան պակասում է իրենց ունեցվածքից, բայց
դասատուներն այդպիսի երկյուղ չունեն, որովհետև նման են լուսավոր ճրագի,
որից ինչքան էլ ճրագներ վառվեն, իր լույսը չի պակասի: Մանավանդ որ փորձով
գիտեն, որ դասատվությամբ իրենց գիտելիքներն աճում են և ոչ թե նվազում՝ ըստ
առածի. «Ով ուսուցանում է, ինքն էլ է սովորում»: Սակայն դասատուները թող
զգուշանան մտքով ուշիմ, բայց բարքով հանդուգն աշակերտներին ուսուցանելուց,
ինչպես որ լավ չեն անում նրանք, ովքեր սուրը տալիս են չարաբարոների ձեռքը:
Որովհետև բնատուր ուշիմությունը, ձեռքբերովի գիտությամբ զորանալով, նրանց
մեջ դառնում է իրենց և ընկերների վնասի պատճառ:
ԺԱ. Բնության պատվական ձիրքերը, ինչպես սրամտությունը, լավ
հիշողությունը, լեզվի ճարտարությունը և այլն, որոնք բարեկարգ իմաստունների
գովեստի պատճառ են, անզգույշ իմաստունների համար նախատինք են դառնում: Մոլի
իմաստունն այլանդակ հրեշ է, որովհետև ունի մարդու գիտելիքներն ու
անբանների գործերը: Մարդիկ սոսկում են, երբ արեգակը խավարային մեգ է
սփռում, և երբ իմաստունը մոլեկան գործ է անում:
ԺԲ. Բարեսիրտ մարդու համար անհնարին ցավ է տգետներին պատվի բարձրացած և
իմաստուններին նվաստացած ու կոխան եղած տեսնելը: Ինչպես որ թանկարժեք ակն է
գեղեցկորեն փայլում անարժեք քարերի շարքում, այդպես էլ իմաստուն մարդն է
փայլում տգետների մեջ: Չի մեռնում այն իմաստունը, որ գրային աշխատանքով
երկրում հիշատակ է թողնում:
«Բարվոք խոհեմությունը շնորհ է պարգևում, և օրենքի իմացությունը մտքի բարիք է» (Առակ. ԺԳ 15):
«Եվ ձեր խոսքը թող լինի միշտ լի Տիրոջ շնորհով, որպես թե աղով համեմված
լինի, որպեսզի դուք իմանաք, թե ինչպե՛ս պետք է պատասխան տաք
յուրաքանչյուրին» (Կող. Դ 6):
«Ջանա՛ Աստծու առաջ ներկայացնել քեզ փորձված, որպես մի մշակ, որ ամոթով
չի մնում, ճշմարտության խոսքը ուղիղ ներկայացնող» (Բ Տիմ. Բ 15):