Ա. Մարդը երկու վիճակ ունի, մեկը՝ այս կյանքինը, մյուսը՝
հանդերձյալինը: Եվ սրանցում վայելած բարիքները բարերար Աստծու պարգևն են:
Որովհետև ինչպես որ Աստված Ինքը ստեղծեց մարդուն, այդպես էլ նրան անհրաժեշտ
բոլոր բաները չափով, կշռով ու կարգով, Իր առատ ունեցվածքից, Ինքը շնորհեց և
ամեն օր շնորհում է յուրաքանչյուրի օգտի համար. որովհետև ով տալիս է
լինելը, տալիս է և լինելուն հետևող բաները:
Այս երկիրն էլ, իբրև բարելից սեղան, զարդարեց մարդկանց վայելքի համար և
ընդհանուր բարիքները՝ լույս, օդ և անձրևի ջուր, որոնք խիստ հարկավոր ու
կարևոր են, ամենքին միապես տվեց:
Իսկ մասնավոր բարիքները միայն Իրեն վերապահեց տալ նրան, ում կամենում
է, որքան կամենում է, երբ կամենում է, ինչպես և կամենում է. թե՛ բնական
բարիքները, այսինքն՝ մարմնական կյանքի տևողությունը, առողջությունը,
ուշիմությունը, ուժեղությունը և այլն, և թե՛ ստացական բարիքները, այսինքն՝
իշխանությունը, փառքը, հարստությունը և այլն: Սրանք պարգև են տրվում ոչ թե
մարդկանց կամքով, այլ Աստծու կարգադրությամբ՝ ըստ այսմ. «Բարձրյալն է
տիրում մարդկանց թագավորությանը և այն պիտի տա, ում որ կամենա» (Դան. Դ
29):
Քանի որ աշխարհի բարիքներն ու վայելքները ներկա են, զգալի ու չափավոր,
եթե մեկը կամենում է նրանցից մեկնումեկն ունենալ, ապա այն պետք է ուրիշից
վերցվի: Եվ կամ՝ ինչ որ մեկն ունի, ուրիշն այն նույն քանակով չունի, և երբ
շատերը ցանկանում են միևնույն բանն ունենալ, իսկույն ծնվում են վեճեր ու
խռովություններ, որովհետև ստիպված են լինում միմյանցից խլել ու հափշտակել
այն, ինչը կամենում են ունենալ:
Ուստի եթե Աստված մարդու կամքին թողներ աշխարհի բարիքներն ունենալը,
ինչպես կամենում են, որքան կամենում են և ուր կամենում են, այս աշխարհն
ավազակների ու հափշտակողների հրապարակ կլիներ, և ամենքը զրկող ու անիրավ
կլինեին: Ուժեղները տկարներին կհաղթեին, և տկարներն էլ միաբանվելով ընդդեմ
ուժեղների կելնեին, մինչև որ միմյանց ջնջեին երկրից: Որովհետև զգալի
առարկան ներկա դառնալով յուրաքանչյուրի զգայական բաղձանքը շարժում է դեպի
իրեն սիրելն ու ձեռք բերելը:
Իսկ հանդերձյալ կյանքի հավիտենական ու երկնային բարիքները, որոնք
իմանալի ու անչափ են, Աստված հանձնեց մարդու կամքին, որպեսզի ով կամենա ու
խնդրի, նրան տա: Ինչպես երբ Զեբեդեոսի որդիները՝ Հակոբն ու Հովհաննեսը,
խնդրեցին երկնքի արքայության փառքի մեջ Քրիստոսի աջ ու ձախ կողմերում
նստել, Քրիստոսն ասաց. «Ես չէ, որ պիտի տամ, այլ տրվելու է նրանց, որոնց
համար պատրաստված է» (Մարկ. Ժ 40): Այդ փառքն ամենքի համար է պատրաստված,
բայց Աստված կամենում է, որ ամենքը գան դեպի ճշմարտության գիտությունն ու
այն խնդրեն: Եվ քանի որ ամենքը չէ, որ գալիս ու խնդրում են, ուստի տրվում է
միայն նրանց, ովքեր խնդրում են: Զեբեդեոսի որդիներն այն խնդրեցին ու
Տիրոջից ստացան:
Բայց Աստված իր կողմից նախ յուրաքանչյուրին ձրի տալիս ու պարգևում է
բավական շնորհ, որով զորանալով՝ կարողանան արժանանալ առավելագույն շնորհի,
մինչև փառքին հասնելը՝ ըստ այսմ. «Ողորմություն ու ճշմարտություն է սիրում
Տեր Աստվածը մեր, որ շնորհք ու փառք պիտի տա» (Սաղմ. ՁԳ 12): «Եթե մեկը
ծարավ է, թող Ինձ մոտ գա և խմի» (Հովհ. Է 37): «Եթե կամենում ես կատարյալ
լինել, գնա՛, վաճառի՛ր ինչ ունես ու աղքատների՛ն տուր» (Մարկ. Ժ 21):
Որովհետև արքայության փառքն այժմ մարդու զգայարաններին չի ենթարկվում,
որ դրանք մարդու ցանկությունը շարժեն այն խնդրելու համար, այլ միայն
ընդունվում է հավատի զորությամբ և տեսանելի դառնում հոգու աչքով: Ուստի ով
ամուր հավատով ու սիրով է այն խնդրում, գտնում է ու վերցնում:
Քանզի եթե այս աշխարհի բարիքների պես հավիտենական բարիքներն էլ Աստված
ինքը բաշխեր նրանց, ովքեր չեն խնդրում իրենից, ապա ուրեմն ամենքին էլ
միապես պիտի տար: Սակայն այդ ժամանակ միմյանցից զատվելով չէին տարբերվի
խնդրողներն ու չխնդրողները, չարերն ու բարիները, հավատացյալներն ու
անհավատները, մանավանդ ի դերև կելնեին շնորհի՝ հավատի ու առաքինությունների
արդյունքները:
Ուրեմն՝ անարգվածները չեն կարող Աստծուն մեղադրել, թե անարգվեցին.
քանզի նրանց անարգության պատճառն Աստված չէ, այլ իրենք, որ չկամեցան և ըստ
արժանվույն չխնդրեցին. որովհետև գրված է. «Խնդրեցե՛ք Աստծուց, և Նա կտա
ձեզ, փնտրեցե՛ք և կգտնեք» (Մատթ. Է 7):
Ուստի Աստված Ինքը ասես Իր ձեռքով տեսակ-տեսակ ճանապարհներով
առաջնորդեց մարդկային ցեղին դեպի երկնային բարիքները՝ բնական ու գրավոր
օրենքներով, տեսիլքներով, հրաշքներով, նահապետների ու մարգարեների
օրինակներով ու խրատներով, վերջում էլ՝ մեր Տեր Քրիստոսով, որպեսզի չասեն,
թե չգիտեինք:
Այլև մարդու բնության մեջ դրեց անմահության, փառքի ու հանգստյան փափագ,
որն այս կյանքում մարդն իրականացնել չի կարող. որովհետև ամեն ոք կամենում է
ապրել, փառքը շատացնել և անվախճան ժամանակով հանգիստ վայելել: Ահա Աստված
խոստացավ այդ տալ, որովհետև մարդկանց համար երկնքում պատրաստված են անմահ
կենդանություն, անխոնարհելի փառք ու անտրտում հանգիստ, միայն թե կամենան և
ըստ արժանվույն խնդրեն դրանք, ինչպես պետք է խնդրել՝ ըստ այսմ. «Ով խնդրում
է, ստանում է, և ով փնտրում է, գտնում է» (Մատթ. Է 8):
Արդ, եթե մեկն այս կյանքի վիճակում ապրի՝ ըստ Աստծու կամքի, ամեն
ինչում նրանից գոհանալով, և բավարարվի նրանով, ինչն Աստված կարգեց, չափեց
ու տվեց յուրաքանչյուրին նրանց օգտի համար, և առաքինական գործերով
աշխատելով՝ խնդրի երկընքի արքայությունը, հանդերձյալ կյանքի վիճակում այն
աներկբայորեն կգտնի:
Դարձյալ՝ եթե այս կյանքում Աստված աշխարհի բարիքներն ամենքին միօրինակ
տար, աշխարհի կարգն ու կառավարությունը կեղծվեին: Եվ եթե բոլոր մարդկանց
նույն վիճակում ու կարգում միշտ անփոփոխ պահեր, մարդիկ կկարծեին, թե
բնությունից ունեն դրանք՝ իբրև սեփականություն. և այդժամ հարուստներն ու
ուժեղները հպարտանալով հանդգնություն ձեռք կբերեին, իսկ տկարները
հուսահատվելով կսրտաբեկվեին: Եվ եթե բոլորի խնդրանքները կատարեր, շատերն
Աստծուց բազում անարժան բաներ կհայցեին՝ ի վնաս իրենց և ընկերների:
Իսկ եթե երբեք որևէ մեկի թույլ չտար իր խնդրանքների ու բաղձանքների
կատարմանը հասնել, մարդկանց կամքի ազատությունը խափանած կլիներ:
Ուրեմն՝ Աստծու մեծ իմաստության ու բարերարության նշան է այս, որ Իր
կամքին հանձնեց այս կյանքի բարիքները տալը, ում որ կամենում է, որպեսզի
մարդիկ միմյանց հետ խաղաղ կյանքով ապրեն: Իսկ երկնային կյանքի բարիքները
մարդու կամքին հանձնեց, որպեսզի տա նրանց, ովքեր կխնդրեն դրանք:
Որովհետև երկնքում մարդու կամքը միաբանվում է Աստծու կամքի հետ, և
ծայրագույն բարին, որ այնտեղ վայելում են, ոչ ոքից չի պակասում, որովհետև
անհուն է և միապես հագեցնում ու բավարարում է ամենքի իղձն ու փափագը: Ինչ
որ ունի մեկը, նույնն ունի և մի ուրիշը, և երբ մեկն ունի, ուրիշից չէ, որ
վերցվում է, և բոլոր երանելիներն անթերի են վայելում այդ բարին, մինչև այլ
բան չկամենալն ու այլ բանի կարիք չունենալը, որովհետև կան բոլոր բարիքները:
Ուստի այնտեղ ո՛չ նախանձ կա, ո՛չ ատելություն, ո՛չ զրկանք և ո՛չ
հափշտակություն:
Բ. Սրանից ավելի աղետալի ի՞նչ վիճակ կա, որ մեկը ծննդյան օրվանից մինչև
մահվան օրը խարդախ դաստիարակի ձեռքում լինի. ահա ա՛յս իսկ է ամեն մարդու
վիճակը: Որովհետև մարդը ծնվում է իբրև մի տխմար մանուկ, և շուտով սնուցելու
համար նրան իր գիրկն է առնում այս պատրողական աշխարհը, որի աչքերը
սիրանշմար են, իսկ միտքը՝ չարահնար. շուրթերը քաղցրավենիքի պես անուշակ են,
իսկ խոսքերը՝ լեղուց էլ դառը. կերպարանքը նման է սիրելիի, բայց սիրտը՝
մահաբեր թշնամու. ատամներն ախորժելի են, իսկ խածվածքը՝ անբուժելի. նրա
ձեռքը նազելի է, բայց ապտակը՝ երկաթյա:
Երբ մատի ծայրով մեկին քաղցրության համը ճաշակել է տալիս, իսկույն նրա
կոկորդը լցնում է դառը լեղիով: Ոմանց խեղությամբ է վտանգում՝ մանուկ
հասակում, ոմանց՝ ծաղիկ հիվանդությամբ՝ երիտասարդ հասակում, ոմանց՝
խելագարությամբ՝ հասուն տարիքում, ոմանց՝ աղքատությամբ՝ տկար ծերության
օրոք, ուրիշների էլ տառապեցնում է դաժան ծառայության մեջ՝ կյանքի բոլոր
օրերին:
Բայց առավել չարն այն է, որ ամենքը թեկուզ փորձով գիտեն նրա
դավաճանությունը, սակայն տակավին չեն զգաստանում, ավելին՝ նրա հանդեպ
սիրուց նաև իրենց կորստյան են մատնում:
Գ. Հիմար է նա, ով խաբվում է անցավոր բարիքներով: Որովհետև այս
կեղծուպատիր աշխարհը թունավոր ժանգն իբրև ոսկի է ցույց տալիս, տրտմական
կրքերը՝ իբրև հաճելի, վնասակար գործերն՝ իբրև օգտակար, և ովքեր հավատում ու
խաբվում են, նրանց զրկում է հոգևոր բարիքներից: Ուստի պետք է
աչալրջությամբ ապրել, որովհետև ովքեր անհոգ ննջում են, արհավիրքով են
արթնանում:
Դ. Այս ի՜նչ անմտություն է, որ մարդիկ ծնվում են աշխարհում, բնակվում
աշխարհում, սիրում աշխարհը, միշտ կամենում մնալ աշխարհում, սակայն խելամուտ
չեն լինում աշխարհի բնությանն ու բարքին, որը եթե իմանային, համբերությամբ
կտանեին աշխարհի վտանգավոր արկածներն ու չէին տրտնջա: Որովհետև ուրիշ ի՞նչ
կարելի է հուսալ աշխարհից, եթե ոչ նեղություն ու վիշտ. որովհետև տալիս է
այն, ինչ ունի. իսկ նա նեղություն ու վշտեր ունի. ուրեմն դրա՛նք են
աշխարհից ընդունելու աշխարհի որդիները:
Ե. Մարդիկ լալագին աղաղակով են մտնում աշխարհ, բայց աշխարհից լուռ ու
անձայն ելնում: Ասես այն օրից, որ մտան աշխարհ, նրա ցավագին կրքերի փորձն
առան, և ամենքը մի ձայնով լաց եղան. բայց աշխարհից ելնելիս ասես փախչելով
ազատվում են նրա տառապանքներից, ուստի լռում են ու ծպտուն չեն հանում՝
փախչողների սովորության համաձայն: Իսկ աշխարհի բնակիչները, տեսնելով նրանց
փախուստը, գոռում-գոչում են, աղաղակ բարձրացնում, որ արգելեն, բայց նրանք,
որ իրենց օձիքն աշխարհի ձեռքից ազատեցին, երբեք ետ չեն դառնում՝ նրանից
չբռնվելու համար, այլ անդարձ գնում են դեպի այնտեղ, ուր առաջնորդում են
իրենց գործերի արդյունքները:
Զ. Ով աշխարհից գանգատվում է, կամ խելագար է, կամ խելագարությունից նոր
զգաստացած: Որովհետև յուրաքանչյուր ոք իր կրքերից ավելի է վնասվում, քան
աշխարհից: Եվ արդյոք ի՞նչ է աշխարհը, եթե ոչ երկնքում ու երկրում գտնվող
զգալի գոյությունների պարունակություն: Եվ ահա Աստծու այս բոլոր արարածները
բարի են, և նրանց մեջ խոտան չկա:
Որովհետև սկզբնատարրերը՝ հողը, ջուրը, օդն ու հուրը, միմյանց հետ
համադրությամբ ու հատուկ զորությամբ, որն ակամա առաջ է գալիս նրանց
միախառնումից, գոյացնում են մարդու կազմվածքը, և մարմինը բանական հոգով
շարժվում է գործելու: Աստղերը սպասավորում են օրվա ու գիշերվա
լուսավորությանը, հողը ծառայում է կենդանիների ու բույսերի սննդին ու
աճմանը՝ մարդկանց խնամքի համար, գազաններն ու սողուններն օգնում են մարմնի
բժշկությանը և այլ կարիքների: Ուրեմն ո՞ր մեկից մարդը գանգատվի. չէ՞ որ
բոլորն էլ օգտակար ու պիտանի են: Ուրեմն մարդը վնասվում է իր սխալ
դատողությունից և անկարգ ցանկություններից:
Ոսկին բարի բան է, քանի դեռ երկրի ընդերքում է, բայց ագահությունը
տանջանքի գործիք այն դարձրեց: Գինին անմեղ բան է, քանի դեռ կարասում է,
սակայն հարբեցողությունը խելագարության պատճառ այն դարձրեց: Կերակուրը
տրվեց մարդկանց սնելու համար, իսկ որկրամոլությունը զեխության նյութ այն
դարձրեց: Հագուստը մարմինը ծածկելու համար սահմանվեց, բայց
փափկասիրությունը պճնանքի առարկա այն դարձրեց: Տունը համակեցության համար
ստեղծվեց, բայց ամբարտավանությունն այն ընդարձակեց մինչև սնափառության
աճումը: Մարմնական ցանկությունը բնավորվեց տեսակի պահպանման համար, բայց
անողջախոհությունն այն վերածեց շնության անկարգ բաղձանքի:
Տեսա՞ր, ո՛վ մարդ, դո՛ւ ես, որ Աստծու բարի ու օգտակար պարգևները չարիք
դարձրիր՝ ի վնաս քո անձի: Դու աշխարհի մասն ես և «փոքր աշխարհ» ես
կոչվում, բայց քո անկարգությամբ մեծ չարիք ես դառնում աշխարհի համար:
Աշխարհից իզուր ես գանգատվում, քանի որ դո՛ւ ես, որ տանջում ես քեզ իբրև
թշնամի, գուցե թշնամուց էլ ավելի. որովհետև օտար թշնամին չի կարող քեզ
չարչարել այնքան, որքան դու ես չարչարում: Ուրեմն զգաստացի՛ր կամավոր
խելագարությունիցդ և այսուհետև մի՛ բամբասիր Աստծու անմեղ արարածներին, այլ
միայն քե՛զ:
Է. Անմիտն այն չարիքները, որ հարկավոր եղավ կրել իր կրքերի
անկարգության պատճառով, վերագրում է երկնքին ու բողոքում նրանից և
ուշադրություն չի դարձնում այն բանի վրա, որ կրակի մեջ ընկնողն այրվում է,
փշերի մեջ թավալվողը՝ խոցոտվում: Ուստի և ամեն ոք, ում կրքերն անկարգ են,
մոլություններ է գործում, իսկ ով մոլություններ է գործում, հարկադրաբար
վնասվում է:
Ը. Տանջվող ու տառապող ամեն ոք կա՛մ մեղապարտ է, կա՛մ անմեղ: Եթե
մեղապարտ է, պիտի համբերի, որովհետև իր գործած հանցանքների պատիժն
իրավացիորեն է կրում: Իսկ եթե անմեղ է, նույնպես պիտի համբերի, որովհետև
Տիրոջից նրան հատուցում է սպասվում այն խոշտանգումների դիմաց, որոնք
անարդարացիորեն կրում է մարդկանց անիրավության պատճառով: Ուստի վայել չէ
տառապողին իրավացիորեն թե հանիրավի բնությունից կամ Աստծուց գանգատվել, այլ
տառապանքները համբերությամբ պիտի տանի՝ մտածելով, որ այս աշխարհի վշտերն
ու տառապանքները փոփոխական ու անցավոր են և մշտնջենավոր հանգստի ու փառքի
պատճառ:
Թ. Մարդը հանիրավի է տրտնջում Աստծուց, երբ չքավորում է կամ
հիվանդանում և կամ որևէ ձախողության մեջ ընկնում: Որովհետև ունեցվածքը,
առողջությունն ու հաջողությունները Տեր Աստծու կողմից ավանդ են տրված
մարդկանց: Ուստի երբ պահանջում ու ստանում է իր ավանդը, ոչ ոք պիտի չտրտմի
կամ տրտնջա, այլ մանավանդ պիտի գոհությամբ համբերի, որ երկար տարիներ
ձրիապես վայելեց նրա պարգևները: Սրանով նա քաղցրացնում է Տիրոջ կամքը՝
վերցրածը նորից տալու, եթե այն օգուտ է մարդուն:
Ժ. Մարդիկ, որ աշխարհում ունեցվածք ու հարստություն, ստացվածք ու
զավակներ ունեն, նրանց տերը չեն, այլ ավանդապահները, որովհետև ամեն ինչ
Աստծունն է, ով բաժանում է յուրաքանչյուրին, ինչպես կամենում է: Ուստի ոչ
ոք իրավունք չունի Աստծուց տրտնջալու, երբ Աստված նրանից իր ավանդը
վերցնում և ուրիշին է տալիս: Որովհետև երբ Աստված տեսնում է, որ մեկը
բարվոք չի գործածում դրանք կամ չի կամենում գործածել, նրանից իր ավանդը
վերցնում է և տալիս ընկերոջը: Իսկ եթե նա բարվոք է գործածում, Աստված ուրիշ
բարիքներ էլ է ավելացնում, և եթե մեկը սրանք էլ բարվոք չի գործածում,
դարձյալ վերցնում է նրանից և տալիս ուրիշի: Ուստի եթե մեկը կամենում է
երկար վայելել Աստծու պարգևները, թող դրանք բանեցնի Աստծու կամքի համաձայն:
Իսկ եթե չար կերպով բանեցնի կամ վարանի բանեցնել, նորից իրեն ձեռնունայն
կտեսնի:
ԺԱ. Ով այս կյանքում սգում ու տառապում է, հանդերձյալ կյանքում
ուրախանում ու հանգստանում է: Այս պատճառով էլ այս աշխարհում եղած կյանքն
Աստծու կողմից չսահմանվեց երկարատև լինել, որպեսզի մարդիկ երկար ժամանակ
վշտեր կրելուց հուսաբեկ չլինեն: Այլ կարճատև ստեղծվեց, որպեսզի առանց
տրտունջների կարողանան մինչև վերջ համբերել և նեղությունների սակավօրյա
ժուժկալությամբ հավիտենական հանգիստ ու խնդություն ժառանգեն:
ԺԲ. Աշխարհի իշխանները, երբ մեղապարտներին պատժում են, նրանց հանցանքը
հրապարակում են, որպեսզի մարդիկ չասեն, թե հանիրավի դատապարտեցին: Իսկ
Աստված, քանի որ մարդասեր ու ամեն ինչում արդար է, երբ հանցավորին որևէ
ձախորդությամբ պատժում է, չի կամենում, որ նրա հանցանքները հայտնի դառնան.
որպեսզի հանցավորը չվարկաբեկվի մարդկանց մեջ: Քանզի աշխարհի իշխաններն
իրենց անձերն են խնայում, իսկ Աստված՝ մեղապարտին:
ԺԳ. Ով իր վիճակից գոհ չէ, մեղանչում է Աստծու տեսչության դեմ, ով ըստ
Իր անքնին խորհուրդների՝ քաղցրությամբ խնամում է ամենքին: Ոմանց թույլ է
տալիս աղքատանալ, ոմանց էլ՝ ամենքի օգտի համար հարստանալ: Նախ՝ որովհետև
ողջ աշխարհի կառավարումը պահանջում է ունենալ առաջնության ու հետնության
ինչ-որ կարգ՝ ըստ իշխանության, հարստության, խոհեմության, քաջության և ըստ
ուրիշ հանգամանքների ևս, որպեսզի փոխադարձաբար օգնելով միմյանց՝ մարդիկ
իրենց կյանքը բարվոք խաղաղությամբ վարեն: Եվ ապա՝ որովհետև կարգերի
տարբերությունն ու զանազանությունը սակավ չեն նպաստում ամեն մարդու՝
արժանանալու համար հավիտենական վարձատրությանը: Որովհետև ավելին ունեցողը,
հոգևոր ու մարմնավոր բարիքներով երախտավոր լինելով նվազի հանդեպ, և նվազն
էլ, բարերարությունների համար երախտագետ լինելով, նրանք երկուսն էլ միասին
արժանի են դառնում հավիտենական վարձի: Ուստի եթե իշխանավորներն իրենց
վիճակից դժգոհում են գործերի ու բազմաշխատ կյանքի ծանրության պատճառով, իսկ
հպատակներն՝ իրենց աղքատության կամ քրտնաջան աշխատանքի պատճառով, արդարև
մեղանչում են աստվածային նախախնամության ընդհանուր կարգի դեմ:
ԺԴ. Շատ անգամ մարդիկ վախենում են այնպիսի բանից, որից չարժեր վախենալ,
և տրտմում մի բանի համար, որի համար պետք չէր տրտմել: Որովհետև վախենում
են ձախորդություններից, երբ տեսնում են դրանց մոտենալը, և տրտմում, երբ
չարիքներ են հասնում: Եվ չեն մտածում այն մասին, որ ձախորդություններն
անցավոր ու փոփոխական են, և վայել չէ մարդուն, որն անմահական հոգի է
ժառանգել, վեհերոտ լինել ու ցավերից տրտմել:
ԺԵ. Զարմանալի ոչինչ չկա, որ մարդիկ հաջողության կորստի համար
մտահոգվում ու տրտմում են, իսկ անմեղության կորստի համար բնավ չեն
մտահոգվում. որովհետև ամբողջովին մարմին դարձած՝ մարմնականն են միայն
տեսնում և բնավ չեն հոգում աստվածայինի ու հոգևորի մասին: Ուստի արժանապես
են զրկվում այստեղ մարմնավոր բարիքներից և այնտեղ՝ հոգևոր փառքից:
ԺԶ. Ով իր հաջողության ժամանակ սրտի միամտությամբ ծառայում է Աստծուն,
իր ձախորդության ժամանակ իրեն ձեռք մեկնող և օգնական է Նրան գտնում: Թեպետ
մարդիկ Աստծուն բազում անգամ թողնում են, բայց Աստված նրանց ոչ մի անգամ չի
թողնում:
Աստված երբեմն թույլ է տալիս, որ մեկն ընկնի ինչ-ինչ վտանգների մեջ,
որպեսզի մի փոքր խրատվելով՝ ուղղության գա: Երբ տեսնում է, որ դրանցով չի
զգաստանում, թողնում է, որ հանդիպի առավե՛լ ծանր ու դաժան վշտերի: Եվ եթե
սրանցով էլ բնավ չի խրատվում, նրան աչքաթող է անում, և որպես արագընթաց
սուրհանդակ՝ նրան հասնում են անհնարին կորուստ ու ապականություն:
ԺԷ. Դժբախտություններն ու վշտերը մարդուն որպես խթան տրվեցին՝
թմրությունից արթնանալու և հասկանալու, որ այս աշխարհը ոչ թե երջանկության
վայր է, այլ նեղության ու տառապանքի:
ԺԸ. Ով ապրում է աշխարհում, անհնար է, որ իր վիճակում անփոփոխ մնա,
այլապես աշխարհը պիտի փոխի իր բնությունը: Որովհետև շատ անգամ աշխարհը մի
ձեռքով տալիս է, իսկ մյուսով վերցնում, մի աչքով ուրախացնում և մյուսով
լացեցնում: Ուստի պետք չէ փքվել, երբ մեկին հաջողություններ է տալիս, և
տրտմել, երբ վերցնում է դրանք, որովհետև ա՛յս է նրա բնությունը՝ լինել
դյուրափոփոխ: Ով հույս ունի միշտ հաջողության մեջ մնալ, թող նախ տիրի
բնությանն ու ժամանակին. իսկ քանի որ ընդունակ չէ դրան, մեկի ունեցած
հաջողություններին թող չվստահի:
ԺԹ. Անցած հաջողությունները, ձախորդության ժամանակ հիշվելով, վշտերը
բազմապատկում են, և անցած ձախորդությունները, հաջողության ժամանակ
հիշվելով, բերկրանքը շատացնում են: Բայց երկուսում էլ պետք է զգաստ լինել,
որպեսզի չլինի թե բարեհաջող դիպվածները հանդգնության առիթ դառնան, և ձախորդ
պատահարները տեղի տան հուսահատության:
Ի. Թե ձմռանը ձյունն ու անձրևը պակասում են, ամռանը աղբյուրները
ցամաքում են: Թե մարդկանց ձախորդ պատահարներն իսպառ պակասում են,
հաջողության ժամանակ լեզուները գոհանալուց դադարում են:
ԻԱ. Չարերի հաջողությունը կարճատև ու անհաստատ է, որովհետև փայլակների
կամ ասուպների նման փառքով փոքր-ինչ փայլում են, բայց իսկույն ընկնում ու
անհետանում են: Աստված երբեմն չարերին թույլ է տալիս հաջողություններ
ունենալ և անիրավություն գործել որևէ բարի նպատակի համար, որպեսզի
առաքինիներին սովորեցնի վշտերն արիաբար կրել, որով նրանց վարձն ու փառքն
աճում են:
ԻԲ. Դժբախտություններն ու անհաջող ելքերը մարդուն շատ անգամ այնպես
անզգա են դարձնում, որ մինչև իսկ թույլ չեն տալիս իր օգուտը ճանաչել: Բայց
ով իմաստուն ու նախատես է, իսպառ չի վհատվում, որովհետև գիտի տրտմությունը
բարեխառնել և զգաստ ու անընկճելի մնալ: Անհաստատ մտքի նշան է անսպասելի
պատահարների ժամանակ վրդովվելը, քանզի հաստատուն միտքը դիպվածների
փոփոխության դեպքում անփոփոխ է մնում:
ԻԳ. Այս կյանքի դյուրափոփոխ վիճակի մասին խոկումը բարեբախտությամբ
հպարտացածների հանդգնությունը թուլացնում է և դժբախտության պատճառով
վհատվածների բեկված սրտերը զորացնում: Որովհետև հիշելով, որ հաջողությունն
ու ձախողությունը, սրընթաց կառքի անիվների պես անդուլ պտտվելով, փոխառփոխ
հաջորդում են միմյանց. հարուստն իր հաջողության ժամանակ չափավորություն է
ձեռք բերում, իսկ նվաստն իր ձախորդության ժամանակ քաջալերվում, և երկուսն
էլ, հրաժարվելով ծայրահեղ խոտորումներից, գալիս են դեպի միջին սահմանը,
որտեղ և գտնվում է առաքինությունը:
ԻԴ. Հարուստ կամ փառավոր լինելուց հետո թշվառության մեջ ընկնողին մնում
է հանձն առնել այս երկուսից մեկը՝ կամ տրտմությունից մեռնել, կամ
տրտմությանը հաղթել: Եվ քանի որ իր մահով չի կարող կորցրած հարստությունը
կամ փառքը վերագտնել, ուստի լավ է, որ նա բոլոր վշտերն արհամարհի ու
կենդանի մնա, որովհետև այս դեպքում հույս կա առաջին բախտավորությանը նորից
հասնելու:
ԻԵ. Ուրախությունն առավել ներգործում է լեզվի, քան սրտի վրա, իսկ
տրտմությունը՝ առավել սրտի, քան լեզվի: Որովհետև ուրախը սրտում ունեցած
բերկրանքի չափից ավելի է խոսում, իսկ տրտմածը խոսում է սրտում կրած ցավերի
համեմատ ավելի պակաս, մանավանդ հույժ տրտմածը շատ անգամ բնա՛վ չի
կարողանում խոսել:
Տրտմածը վշտերից ավելի շատ հանգստանում է իր սրտի ցավերը պատմելով, քան ուրիշներից սփոփանքի խոսքեր լսելով:
ԻԶ. Իմաստուն մարդը դժբախտություններին համբերում է. որովհետև մարդիկ
իմաստություն նրա համար են սովորում, որ կարողանան նեղություններին
համբերել: Իսկ ով համբերել չգիտի, իմաստուն չէ: Ինչպես որ ոսկին փորձվում է
բովի մեջ, այդպես էլ իմաստունը՝ ձախորդ դիպվածներում:
Աստված իմաստունին երբեմն թույլ է տալիս վտանգների մեջ ընկնել, սակայն
թույլ չի տալիս կորչել, այլ վտանգի մեջ է գցում միայն նրա համար, որ նա
վտանգի փորձառությամբ առավել իմաստուն ու զգույշ դառնա:
Ով բազում մարդկանց մեջ է ապրում, թող զգուշավոր ու նախատես լինի,
որպեսզի անակնկալ դիպվածներին ոչ ինքը վրդովվի, ոչ էլ ուրիշին վրդովեցնի:
ԻԷ. Ձախորդությունը մեծ դաստիարակ է: Այն, ինչ մարդիկ չգիտեն
բարեբախտության մեջ, այդ ամենը հարկադրաբար սովորում են իրենց նեղության
ժամանակ. քանի որ ով ձախողությունների մեջ չի ընկել, ոչինչ չգիտի, որովհետև
չի ճանաչում ո՛չ ուրիշներին, ո՛չ ինքն իրեն, ո՛չ չարերին և ո՛չ բարիներին:
ԻԸ. Բազում անգամ մարդն իր սխալներից ավելի է օգուտ քաղում, քան
բարեհաջող գործերից: Որովհետև մեծամեծ գործերից ու հաջողություններից մարդ
հպարտանում ու իմաստությունը կորցնում է, իսկ իր սխալներից խոհեմ ու զգույշ
դառնում, սովորում իր չափը ճանաչել ու ինքնավստահ չլինել: Բարեբախտ
հաջողությունները միտքը հափշտակում են, իսկ ձախող պատահարները՝ զգաստության
բերում: Բարի նշան է ցույց տալիս ինքն իրեն ամբաստանողը, որովհետև երևում
է, որ իր նախկին անուղիղ ընթացքից զգաստացել է:
ԻԹ. Նախապես ուրիշներին պատահած ձախողակի դիպվածները ոչ սակավ են
խրատում մարդկանց ու զգաստացնում, մանավանդ իշխաններին ու ղեկավարներին՝
մտածել տալով, թե այդ դաժան վախճանը կարող է իրենց էլ պատահել, ինչպես
պատահեց ուրիշներին:
Լ. Անցած դեպքերի փորձառությունը, որ ներկա գործերի հմտությունն է,
տալիս է ապագայի ծանոթությունը: Որովհետև ով ձախողակի դիպվածների ու վշտերի
փորձն առել է, ավելի լավ գիտի ղեկավարել, քան նա, ով ոչ մի ձախորդություն
չկրեց:
Ձախողությունը մեծամեծ մարդկանց փառքն ավելացնում է, որովհետև դրանով կատարյալ ու ամեն ինչում զգույշ են դառնում:
ԼԱ. Աստված երբեմն ձախողակի պատահարներով խրատում է մարդուն, ով անկարգ
բաղձանքից հաղթված լինելով՝ մոտ է անկման, որպեսզի զգաստանա և այդպիսի
ցանկությունից հեռու փախչի:
Ով իր տկարության ու կրքերի զորության փորձը չի առել, տակավին իմաստուն չէ, որովհետև իրեն չի ճանաչում և չգիտի իրեն պաշտպանել:
ԼԲ. Ձախորդությունների ժամանակ վհատվելը վտանգի կշիռը ծանրացնում է և
նրա ելքը դժվարացնում, իսկ արիությունը վտանգը թեթևացնում է և ելքը գտնել
տալիս: Վշտերն ու նեղություններն անհնարին թշվառության են վերածվում, երբ
հույսը հատնում է, և համբերությունը՝ վերանում: Ձախորդություններից
հաղթվելը պատշաճ է ոչ թե արի սրտին, այլ կնաբարոյին:
ԼԳ. Իրավացի նախատինքից ու վնասից զերծ չի մնում նա, ով վատ երկյուղով
կամ ծուլությամբ հրաժարվում է այն բանից, ինչը նրա վիճակը պահանջում է անել
թե՛ բարեբախտության և թե՛ դժբախտության ժամանակ:
Քանի դեռ վտանգը հեռվում է, պետք է կանխատես լինել ու երկնչել, իսկ երբ
գալիս հասնում է, այդժամ պետք է արի սիրտ ստանալ՝ ավելի մեծ, քան առջևում
սպասող վտանգը, և քաջությամբ այն արհամարհել:
ԼԴ. Ձախորդությունները մարդուն սովորեցնում են բարեգութ ու կարեկից
լինել վշտացածների հանդեպ, ուստի և ձախորդության դառնությունը դեռ չճաշակած
հարուստներն իրենց աստված են կարծում և մարդկանց ոչինչ համարելով՝
կամենում են ամենքին ծառայեցնել իրենց ախտերին: Երբ լսում են աղքատության,
օտարության, վշտի մասին, չեն հասկանում, թե ինչ են դրանք, և դրանք երազ են
թվում նրանց: Բայց երբ ձախորդության փորձն առնում են, նրանց ապառաժ ու խիստ
սրտերը փոխարկվում են մարմնեղեն սրտերի, և հարուստները, զգալով, որ
ուրիշներն էլ իրենց նման մարդիկ են, նրանց հետ գթությամբ են վարվում:
ԼԵ. Ձախորդություն ու օտարություն չտեսած մարդը չգիտի փորձանավորներին
ու նժդեհներին կարեկից լինել. որովհետև ով որևէ դժբախտություն ճաշակել է,
նա գիտի վտանգվածներին օգնել:
ԼԶ. Լավ վիճակում է նա, ով ինչ-որ ժամանակ սխալվել է, բայց դարձյալ
զգաստացել: Որովհետև սխալներով խրատվելով՝ մարդն այնուհետև իրեն ուղղում է և
սովորում, թե ինչ է պետք անել և ինչպես վարվել:
Վտանգի փորձառությունը մեղկ ու անզգա մարդկանց համար անօգուտ է, որովհետև դրանով էլ չեն սովորում զգաստանալ:
ԼԷ. Եթե մեկը որևէ գործի մասին է մտածում, միշտ նախապես պիտի հաշվի
առնի ձախողակի դիպվածները, որոնք կարող են գործի ընթացքում պատահել:
Որովհետև ճշմարիտ խոհեմությունն ամեն վտանգ նախապես տեսնելն է, և ճշմարիտ
արիությունը երևում է դրանց առաջացման դեպքում դրանք արհամարհելու մեջ:
Որովհետև ով նախապես չի տեսնում հնարավոր վտանգները, չի կարող դիմադրելու
համար բավական վստահություն ունենալ և անվնաս ազատվել:
ԼԸ. Դյուրին է անուղղաներին խրատելը կամ բարկացողներին համոզելը, կամ
վհատվածներին քաջալերելը, բայց հույժ դժվարին է խոսքով ասածը գործով
կատարել: Որովհետև մարդիկ ուրիշներին սովորեցնել լավ գիտեն, բայց իրենք
իրենց սովորեցրածն անել չեն կարողանում: Ահա մեկը կարող է ուրիշների դեմքը
տեսնել ու նշմարել նրա վրայի բծերը, իսկ սեփական դեմքը տեսնելու համար
հայելու միջնորդության կարիքն ունի: Արդ, հայելի են այն պես-պես դիպվածների
փորձառությունները, որոնցով մարդ սովորում է խրատվել, համոզվել ու
քաջալերվել՝ ուրիշներից սովորելու կարիքը չունենալով: Իսկ ով փորձառու չէ,
իմաստունների խրատների կարիքն ունի, որոնց եթե չանսա, մտքերի մեջ կվարանի
ու հուսահատված կվտանգվի:
Նա, ով չգիտի ձախորդության ժամանակ իրեն մխիթարել, տառապանքների
հոգսերով միշտ տագնապում է և շատ անգամ ընկնում հուսահատության մեջ, որը
բոլոր չարիքների մեջ մեծագույնն է: Քանզի չի հասկանում, որ այս աշխարհի
կյանքն անդուլ գլորվում է հաջողության ու ձախորդության միջև և ո՛չ մեկի,
ո՛չ էլ մյուսի մեջ դադար չի առնում. որովհետև այս աշխարհը մարդկանց միշտ
բարեբախտության մեջ պահելու երաշխավոր չեղավ և ամենքին հաջողություններ տալ
երբեք չխոստացավ:
Եվ քանի որ որևիցե վիճակ, որում մարդիկ գտնվում են, հաստատուն չէ,
ուստի պետք չէ ձախորդությունների մեջ հուսահատվել, ոչ էլ հաջողությունների
մեջ ապահով ու անհոգ լինել. հարթ դաշտում անվեհեր արշավելիս ձին կարող է
գլորվել: Եվ որովհետև սրանցից յուրաքանչյուրը՝ հաջողությունն ու
ձախորդությունը, հողդողդուն ու փոփոխական են և հարատև չեն, ուստի մարդուն
մնում է հաջողությունների մեջ զգաստ լինել և ձախորդությունների մեջ՝ արի:
ԼԹ. Այս կյանքը պատրողական ու խաբուսիկ է, բարեբախտությունն ու
հարստությունն էժան վաճառում է անարժաններին և արժանավորներին զրկում:
Անզգույշները, սրանից խաբվելով, հղփանում են մարմնական հեշտանքների ու
զվարճալից զբոսանքների մեջ: Բայց երբ բախտի անիվը շրջվում է, քաղցր
հեշտանքը դառնության ու զզվանքի է փոխվում, իսկ ուրախությունը՝ տրտմության:
Ուստի պետք է սեփական անձը նախահայաց զգուշությամբ զսպել, որովհետև ծանր է
այն տուգանքը, որ պատրաստ սպասում է առօրյա հաճույքների դիմաց:
Խ. Ով ունեցած հաջողությամբ չհագենալով՝ ավելին է տենչում, որևէ
ձախորդության պատահելու ժամանակ արագորեն ընկճվում ու հուսահատվում է:
ԽԱ. Ապերախտ ու տմարդի է նա, ով շատ տարիներ Աստծու պարգևները վայելած
լինելով՝ ձախորդության մեջ ընկնելիս անմիջապես սկսում է Տիրոջից տրտնջալ ու
վհատվել:
Ով ձախորդություններին անտրտունջ համբերում է, քաջահույս ու արի է, իսկ ով տրտնջում ու գանգատվում է, երկչոտ ու վեհերոտ է:
ԽԲ. Իմաստուններն առավել վախենում են հաջողությունից, քան
ձախորդությունից: Որովհետև հաջողությունը հաճախ մարդուն հանդուգն է
դարձնում՝ գահավիժելու վտանգների մեջ, իսկ ձախորդությունը՝ զգուշավոր ու
զգաստ, որպեսզի մարդն այլևս դրանց մեջ չընկնի:
Ծխանելիքները, կրակի մեջ գցվելով, իրենց անուշահոտությունն ավելի լավ
են արձակում. առաքինիները, նեղությունների մեջ ընկնելով, իրենց
առաքինություններն է՛լ ավելի են ցույց տալիս:
ԽԳ. Ով իր օգուտն ու վնասը չի ճանաչում, թշնամի է իրեն: Եվ իրոք,
ոմանք, թանձր տգիտությամբ անզգայանալով կամ ուժեղ կրքերով հափշտակվելով,
իրենց օգուտն ու վնասը չեն ճանաչում և իրենց խոսքով կամ գործով իրենք իրենց
գցելով վտանգի մեջ՝ գանգատվում են ուրիշներից՝ ասելով. «Այս կամ այն մարդը
մեզ այս թշնամությունն արեց»: Թշվառները չգիտեն, որ ամեն ոք միայն ինքն
իրենից է վնասվում: Ուստի թող ոչ ոք չմեղադրի ուրիշի, այլ միայն իրե՛ն: Թող
հետամուտ լինի ճանաչելու օգտակարը՝ այն անելու համար, և վնասակարը՝ նրանից
խորշելու համար, որպեսզի կարողանա իրեն պահպանել ու ապահով մնալ:
ԽԴ. Քո ցավերն ապաքինելու համար չկա համբերությունից ավելի ճարտար
բժիշկ, և ոչ զորավոր ձեռք՝ նեղությունից ազատելու համար, և ոչ առատաձեռն
հարուստ՝ քեզ բարիքներով լցնելու համար, և ոչ կարեկից բարեկամ՝ քո
տրտմությունները փարատելու համար: Որովհետև համբերությունն ամեն ցավի դեմ
դեղուճար է:
Մարդիկ դժբախտությունները որքան ոչ կամովին են կրում, դրանք այնքան առավել են ծանրանում:
ԽԵ. Ամեն վիշտ ու նեղություն, որ Աստծու թողտվությամբ է գալիս մարդու
վրա, նախապես գործված մեղքերի վրեժխնդրություն է. որովհետև ով կամովին է
մեղանչում, պատժվում է ակամա: Բայց ով հոգու խոնարհությամբ համբերում է,
աստվածային արդար ցասումը քաղցրության է վերածում և ազատություն գտնում:
Վշտերին համբերելն Աստծու շնորհ է:
ԽԶ. Անմիտ է նա, ով իր թշնամուն չի ճանաչում ու բարեկամ է կարծում,
քանի դեռ նրանից չի վնասվել: Եվ հիրավի, եթե անմիտ չլիներ, գոնե ինչ-ինչ
նշաններից ելնելով՝ նախապես կկասկածեր նրան և իր անձի հանդեպ զգույշ
կլիներ:
Ստույգ է, որ շատ են աշխարհի չարերը, որոնք թշնամություն են նյութում և
մարդկանց վտանգների մեջ գցում: Եվ որովհետև անհնար է ամենքին վերացնել կամ
ուղղության բերել, ուստի, որքան հնարավոր է, հարկ է զգաստ ու աչալուրջ
լինել՝ անվնաս մնալու համար:
Բայց եթե մեկը կարելի զգուշությունից հետո վնասվի, այդ պետք է վերագրել
բնության ու աշխարհի հարկադիր ու անփոփոխելի օրենքին՝ ըստ Աստծու
նախախնամության: Այդտեղ շատ բնական կամ բարոյական իրողություններ, որոնք
մեզ պատահական են թվում՝ պատճառներին մեր տեղյակ չլինելու պատճառով, հարկավ
պիտի լինեին: Որովհետև այսպես էր պահանջում այն պատճառների
համընթացությունը, որոնցից և առաջ են գալիս այդ գործերը՝ օգտակար կամ
վնասակար:
ԽԷ. Բախտի հանկարծահաս արկածները տանելն ավելի մեծ քաջություն է, քան թշնամիների հանդուգն հարձակմանը դիմադրելը:
Ձախորդություններից չի պարտվում նա, ով ունի խոնարհություն,
համբերություն ու հնազանդություն, որովհետև սրանք երեքն էլ միմյանց անբաժան
ընկեր են և իբրև երեքտակ պարան՝ ուժի գործադրումից չեն կտրվում:
ԽԸ. Թեպետ մարդիկ ամեն ժամ նորանոր ձախորդ դիպվածների մեջ են ընկնում,
բայց կարծելով, թե բոլոր ձախորդություններն անցան-գնացին և հետագայում միշտ
հաջողությունները պիտի հաջորդեն, քաջահույս լինելով՝ ուրախանում են.
սակայն երբ ձախորդ դիպվածները դարձյալ վրա են հասնում, իսկույն վհատվում ու
տրտմում են: Բայց հաջողության հույսը մարդուն երբեք չի լքում, և
ձախորդություններն էլ իսպառ չեն վերջանում: Այս հույսով մարդիկ միշտ
խաբվում են և մտադրվում այլևս չխաբվել: Թվում է, թե այս հուսադրությունն
Աստծուց է հաստատված մարդու բնության մեջ, ապա թե ոչ, իսկույն հուսաբեկ
լինելով, մարդիկ այլևս պիտի չկարողանային իրենց մխիթարել:
Բայց կատարյալ ու իմաստուն մարդը, գիտենալով, որ նորանոր արկածները չեն
պակասում, միշտ իրեն պատրաստում է մի նոր փորձություն կրելու և վերջինիս
գալու ժամանակ անխռով ու անտրտում է մնում: Եվ եթե ձախորդությանը
միառժամանակ տեղի տալով՝ հաջողություն է հաջորդում, տակավին չի ուրախանում,
որովհետև գիտի, որ հաջողությունը դյուրասահ ու անհաստատ է: Ուստի և այդ
հաջողության մեջ դարձյալ փորձության է սպասում. ոչ թե որ ցանկանում է այն,
այլ որ ստույգ վկայում է, թե հաջողության ետևից մի նոր ձախորդություն պիտի
հասնի: Այդ պատճառով էլ միշտ միօրինակ է ապրում. ո՛չ հաջողությունների
համար ուրախանում է, ո՛չ էլ ձախորդությունների դեպքում տրտմում՝ ըստ այս
առածի, թե՝ «Իմաստուններին դիպված չի պատահում, ո՛չ տրտմություն և ո՛չ
զարմացում»:
Ոչ միայն կյանքի ընթացքում է պես-պես կրքերում անհողդողդ, այլև
մեռնելիս էլ անվրդով է լինում. մահը մտքում միշտ անմոռաց պահելով՝ մեռնելու
համար բարեպես ուղղում է իրեն: Ուստի իմաստունները միշտ մեռնում են և
երբեք չեն մեռնում. մեռնում են, որովհետև մահը միշտ աչքի առաջ ունեն, չեն
մեռնում, որովհետև բարվոք մեռնելով՝ կենդանի են համարվում: Մահը
կատարյալներին ու իմաստուններին չի վնասում, այլ օգնում է, որովհետև
աշխարհի տառապանքներից ազատելով նրանց՝ հասցնում է հավիտենական հանգիստը:
ԽԹ. Թող ոչ ոք Աստծու նախախնամությունից ու դատաստանից չգայթակղվի, թե
Աստված ինչպես է չարաբարոներին թույլ տալիս այս կյանքում ապրել հաջողության
մեջ, իսկ բարեբարոներին՝ տառապանքի:
Արդարև, որքան էլ մեկը չար լինի, հնարավոր է, որ երբեմն նաև որևէ բարի
գործ արած լինի, բայց ոչ՝ երկնային վարձի արժանի: Նմանապես՝ որքան էլ մեկը
բարի լինի, նա ևս կարող է երբեմն չար բան գործել, բայց ոչ՝ դժոխային վրեժի
արժանի: Եվ Աստված, քանի որ արդար է, ոչ ոքի անվարձ չի թողնում. այս
կյանքում չար մեկի գործած սակավ բարին հատուցում է անցավոր բարիքների
հաջողությամբ և թողնում հանդերձյալում պատժվելու նրա բազում չարիքների
համաձայն: Այդպես և՝ այս կյանքում բարեգործ մեկին մարդկային տկարությամբ
կամ տգիտությամբ գործած փոքր չարի դիմաց այս կյանքում անցավոր տառապանքով է
պատժում, բայց հանդերձյալում այս կյանքի ընթացքում գործած բազում
բարիքների փոխարեն վարձահատույց է լինում՝ իր անսուտ խոստման պատճառով, որն
արեց իր բարության առատությունից: Որովհետև հավիտենական վարձի արժանի
բարին, որ մարդ գործում է, մարդու զորությունից չէ, այլ Աստծու շնորհի
զորությունից, իսկ վարձն Աստված հատուցում է իբրև պարտք՝ իր խոստմանը
հավատարիմ լինելու համար՝ ըստ այսմ. «Ձեր վարձը շատ է երկընքում» (Մատթ. Ե
12):
Դարձյալ՝ Աստված երբեմն, երբ չարերը պիտի չդառնան դեպի բարին,
ժամանակից շուտ նրանց վերցնում է աշխարհից, որպեսզի նրանց պատիժն ավելի
չծանրանա կամ բարիներին չվնասեն: Երբեմն էլ կենդանի է թողնում, որպեսզի
զգաստանալով ուղղվեն, կամ բարիները նրանցով կրթվեն: Երբեմն ժամանակից շուտ
վերցնում է բարիներին, որպեսզի դեպի մեղքերը չսահեն կամ առավել չվշտանան:
Երբեմն էլ նեղության մեջ է պահում նրանց, որպեսզի առավել մաքրվեն կամ
ուրիշներին բարի օրինակ լինեն, և նրանց վարձը շատանա:
Արդարև, այս աշխարհը կառավարվում է Աստծու իմաստությամբ, նախախնամվում
նրա ողորմությամբ ու արդարությամբ, որ չգիտի վրիպել կամ որևէ մեկին
անիրավել: Քանզի վտանգներն էլ՝ երկնքից, երկրից, տարերքներից կամ մարդկանց
անիրավությունից եկող, ոչ թե պատահականորեն են հասնում մարդկանց, այլ ըստ
Աստծու անքնին դատաստանների՝ ըստ այսմ. «Ո՛չ արևելքից, ո՛չ արևմուտքից, ո՛չ
էլ լեռների անապատից, այլ Աստված է դատավոր» (Սաղմ. ՀԴ 7):
Ուրեմն՝ կարճամիտների լեզուները թող պապանձվեն՝ չխոսելու ընդդեմ Աստծու
նախախնամության ու դատաստանի, այլ միայն գոհանան նրանից, որ ամեն ինչ արեց
ու միշտ անում է բարվոք կերպով:
«Ինչ որ աչքս ուզեց, ինձ զրկեցի դրանից, և ոչ մի ուրախության համար
սրտիս համար արգելք չդրի... ահա ամեն ինչ ունայնություն է և հոգու տանջանք»
(Ժող. Բ 10-11):
«Մարդը նման է ունայնության, և նրա օրերն անցնում են ստվերի պես» (Սաղմ. ՃԽԳ 4):
«Մարդու ամբողջ փառքը նման է խոտածաղկի: Խոտը չորանում է, նրա ծաղիկը՝ թափվում» (Եսայի Խ 6-7):
«Այն ամենը, ինչ աշխարհի մեջ կա, մարմնի ցանկություն է, աչքերի ցանկություն» (Ա Հովհ. Բ 16):
«Ոչ ոք, երբ փորձության մեջ լինի, թող չասի. «Աստծուց եմ փորձվում»,
քանի որ Աստված չարից չի փորձվում և ինքն էլ չի փորձում ոչ ոքի:
Յուրաքանչյուր ոք փորձվում է հրապուրվելով և խաբվելով իր ցանկություններից»
(Հակոբ Ա 13-14):