Ա. Արդարությունը գանգատվում է, երբ մարդիկ իրենց դատում են ո՛չ այնպես, ինչպես դատում էին ուրիշներին:
Բ. Դատավորը հանցավորին պատիժների պիտի չենթարկի, եթե առանց իրավունքի
հանդեպ մեղանչելու կարող է նրան անպատիժ թողնել, որովհետև պատժելով ոչ թե
իրավունքը պաշտպանում է, այլ անգութ է դարձնում:
Գ. Կան մարդիկ, որ կամենում են արդար օրենքները ծառայեցնել իրենց
կամքին: Սրանք անօրեններն ու կամապաշտներն են, որոնք չեն հասկանում, որ
օրե՛նքը պիտի իշխի մարդու կամքի վրա, և ո՛չ թե մարդու կամքը՝ օրենքի:
Որովհետև եթե մարդու կամքն օրենք լիներ, կլինեին այնքան օրենքներ, որքան
մարդիկ:
Բայց օրենքը նաև իրեն հնազանդվողներ է պահանջում: Եթե ամենքն իրենց
կամքն իբրև օրենք ներկայացնեին, ամենքն իշխող կլինեին, և ո՞վ կհնազանդվեր
օրենքին, բացի միայն այն դեպքից, եթե միայն մի մարդ մնար աշխարհում: Այդ
պատճառով էլ յուրաքանչյուր ազգի նախկին օրենսդիրները բարի օրենքներ
սահմանեցին, որպեսզի ամենքը մի կամքով միաբանվեն: Եվ բնության՝
յուրաքանչյուրին տված առանձին կամքը մարդիկ մեկ օրենքի մեջ միավորեցին,
ինչի վրա նույնիսկ բնությունը զարմացավ՝ տեսնելով, որ մարդիկ իրենց կամքը
կառավարելու հնարներ գտան:
Դ. Չարժե բնակվել այն քաղաքում, ուր օրենք կամ օրինապահ դատավոր չկա.
որովհետև ուր օրենք չկա, մարդիկ անօրեն են լինում, և ո՞վ կարող է
անօրենների մեջ անվնաս մնալ: Կամ եթե օրենք լինի, բայց դատավորն օրենքի
հրամանները չգործադրի, զրկվածն ո՞ւր պիտի դիմի իրավունք փնտրելու. որովհետև
այդպիսիք օրենքը ջատագովում են, բայց իբրև անօրեններ վարվում և օրենքը
եղծելիս եղծում են քաղաքն ու հասարակությունը:
Հասարակությանը վերաբերող օրենքները կամ բարեկարգությունները ամենքի հավանությա՛մբ պիտի հաստատվեն:
Ե. Երջանիկ է այն քաղաքը, ուր կան իմաստուն ու արդար դատավորներ, որոնք
նույն կերպ են նայում աղքատների ու հարուստների, եկվորների ու բնիկների
դատաստանին, կաշառքի կամ վախի, կամ էլ սիրո պատճառով իրավունքը չեն
թյուրում:
Զ. Գործի ոչ մի վճիռ չի կարող հաստատուն մնալ, եթե իրավունքի վրա
հիմնված չլինի: Ուստի երբ մարդիկ, մի ինչ-որ ժամի միմյանց հետ
համաձայնելով, վճռում են իրենց վերաբերող որևէ գործ անել, վերջում
տարաձայնում են միմյանց ու վճիռն իզուր է դառնում, եթե իրավունքով չի
հաստատվել:
Է. Եթե մարդն իր ընկերոջ հետ աննենգ ու խաղաղ ապրեր, դատավոր ու
դատաստան ավելորդ կլինեին նրանց: Այդժամ ոչ ոքի միջև վեճ չէր ծագի և ոչ ոք
դատի գնալու կարիք չէր ունենա, որովհետև դատավորը մարդկանց խարդախության ու
անիրավության պատճառով սահմանվեց, որպեսզի եթե մարդիկ միմյանց հանդեպ
անիրավ լինեն, դատավորն իրավունք անի: Արդարությունը սոսկում է, երբ
դատավորը, որ իրավունքի պահապանն է, իր դատաստանից հալածում է
արդարությունը, իսկ զրկվածը նրանից իրավունք է խնդրում: Ով իրավունքն ատում
է, ատում է նաև նրանց, ովքեր իրավունքից են խոսում:
Ը. Ով զրկում և ուրիշների ունեցվածքը հափշտակում է, իր ունեցվածքը
ժառանգելու իրավունքը կորցնում է, ուստի ով ցանկանում է իր ունեցվածքը
խաղաղությամբ վայելել, թող հատուցի նրան, ում զրկեց: Որովհետև ով զրկանքով
ուրիշների ունեցվածքն է ժողովում, ասես իր հագուստի մեջ կրակ է ծրարում:
Թ. Սրանից ավելի իրավացի ի՞նչ հատուցում կա, երբ նա, որ իր կյանքի
ընթացքում ուրիշների ցավերով ու վնասներով է իր ունեցվածքը ձեռք բերել,
թողնի գնա սրտի ցավերով ու հոգու վնասներով: Անշուշտ անիրավություն կլիներ,
եթե նա, որ զրկանքով էր ունեցվածքը մթերել, հանգիստ սրտով վայելեր դրանք:
Զրկանքով հավաքված գանձերը պահվում են կասկածներով ու կորչում ցավերով:
Ժ. 0րենքի հանդեպ հանցավոր է, ով իր պարտավորությունը չի կատարում:
Արդարև, իշխանավորը վարձահատուցման դաշինքով իր սպասավորին իր մոտ պահում
է, որ ծառայի, և սպասավորն էլ ծառայում է, որ վարձ ստանա. եթե իշխանավորը
զլանում է սակարկված վարձը տալ կամ սպասավորը հավատարմությամբ չի ծառայում,
մեկը զրկող է դառնում, մյուսը՝ գող, և երկուսն էլ, իրենց
պարտավորությունները չկատարելով, օրենքի հանդեպ հանցավոր են համարվում:
ԺԱ. Ով առանց իրավունքի՝ շատերի տեր է դառնում, իրավունքը նրան ուրիշների ծառա է դարձնում:
ԺԲ. Արդար հատուցում է լինում, երբ նա, որ վնաս հասցրեց նրան, ումից չարիք չէր տեսել, վնաս է կրում նրանից, ում բարիք էր գործել:
ԺԳ. Ով առաջնորդում է մատնության ու դավաճանության, իր օրինակով սովորեցնում է ուրիշներին նույն կերպ վարվել և իր հանդեպ:
Մարդու բնավորությո՛ւն է բազում բարի օրինակներից սակավ բարիք և սակավ չար օրինակներից բազում չարիք սովորել:
ԺԴ. Աստված յուրաքանչյուրին փոխարենը հատուցում է ըստ նրա հոժարության,
բաղձանքի ու ջանքի: Եթե մեկը հոժարում ու ջանում է բարի կամ չար բան
կատարել և չի կարողանում գործով գլուխ բերել, միևնույն է՝ վարձի կամ պատժի է
արժանանում:
Քանզի գործերը, որ ունեն բարի կամ չար մտադրություն, սրա դիմաց
փոխարինության են արժանի, որովհետև կամքի հրամանով են գործում. այլապես
կլինեին մարդո՛ւ գործ՝ բնական ու հարկավոր, և ո՛չ թե մարդկային գործ՝
բարոյական ու կամավոր: Եվ քանի որ կամավորությունն է, որ գործը հատուցման
արժանի է դարձնում, ուստի և կամքից ելնող բաղձանքը՝ բարի կամ չար բան
կատարելու, վարձատրության կամ պատժի արժանի է դառնում՝ կա՛մ շատ, կա՛մ
սակավ, ըստ յուրաքանչյուր մարդու շատ կամ սակավ, հարատև կամ անցողական
ըղձանքի ու ջանքի:
ԺԵ. Քրիստոսի ճշմարիտ հավատացյալն իբրև Աստծու որդի ու ժառանգ է, իսկ
անհավատը՝ իբրև ծառա ու վարձկան: Ուստի երբ նրանք հավասար ծանրությամբ որևէ
չարիք են գործում, արդարությունը պահանջում է, որ անհավասար պատիժներով
պատժվեն՝ հավատացյալն ավելի սաստիկ պատժվի, քան անհավատը: Քանզի որդիների
ապստամբությունն առավել չար է և առավել մեծ պատժի արժանի, քան ծառաների
ապստամբությունը:
Ուրեմն՝ ճշմարիտ հավատացյալները պարտավոր են բոլոր մարդկանցից առավե՛լ
իրենց անձերի փրկության համար ահուդողով աշխատել՝ ըստ այսմ. «Եթե ձեր
արդարությունն ավելի չլինի, քան օրենսգետներինը և փարիսեցիներինը, երկնքի
արքայություն չեք մտնի» (Մատթ. Ե 20):
«Արդարի բերանն իմաստություն է բարբառում, իսկ լեզուն արդարություն է խոսում» (Սաղմ. ԼԶ 30):